ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Η σημερινή βιβλιοθήκη του δήμου ως «βιτρίνα» προεκλογικών εξαγγελιών
Τι σημαίνει ο όρος «δημοτική βιβλιοθήκη»;
Το παιδί, ο δάσκαλος, ο φοιτητής, ο δημοσιογράφος, ο βιβλιόφιλος, ο αυτοδίδακτος και ο αιρετός έχουν καθένας τους δικό του ορισμό. Η δημοτική βιβλιοθήκη μπορεί να οριστεί από το υλικό της (μια συγκροτημένη και όχι εφήμερη συλλογή τεκμηρίων), από τους χώρους της (ένα αποκεντρωμένο δίκτυο μέσα στην πόλη), από τις εκδηλώσεις της (ένα κέντρο πολιτισμού και παιδείας).
Είναι μια δημοτική υπηρεσία με αποστολή να εξυπηρετεί τον πληθυσμό του δήμου της. Όμως ο δήμος ειδικά στον πολιτιστικό τομέα δεν έχει τόσο σαφή σύνορα. Επομένως η εμβέλεια της βιβλιοθήκης είναι ή πρέπει να είναι μεγαλύτερη από τα διοικητικά σύνορα και αυξάνει παράλληλα με το μέγεθος της και την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει.
Οι δημοτικές βιβλιοθήκες έτσι όπως τις γνωρίζουμε σήμερα δεν είναι στην πλειοψηφία τους μία παλιά ιστορία. Καταξιώθηκαν και ιδρύθηκαν στην πολύ σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό έγινε κάτω από το βάρος της μεταπολίτευσης και των δημοκρατικών αγώνων που έφεραν πολιτικές αλλαγές και απαιτήσεις για μία άλλη ζωή. Οι απαιτήσεις αυτές είχαν οραματική αφετηρία και όχι πάντα επιστημονική τεκμηρίωση. Έβγαιναν κάτω από κοινωνικές συγκρούσεις, πιέσεις αλλά και ανάγκες της εποχής.
Στα πλαίσια αυτά ειδικά την περίοδο του ’80 επί διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, με τους αγώνες και τις πιέσεις κυρίως της αριστεράς και προοδευτικών ανθρώπων, που συγκρούστηκαν με την κεντρική εξουσία, διαμορφώθηκε μία τοπική αυτοδιοίκηση που κλήθηκε να κάνει πράξη μία δημοκρατική μεταρρύθμιση και να ικανοποιήσει ανάγκες συμμετοχής στα κοινά και δυνατότητες πραγμάτωσης ενός λαϊκού πολιτισμού και εκπαίδευσης. Στα πλαίσια αυτά άρχισαν να ιδρύονται δημοτικές βιβλιοθήκες. Φυσικά δημοτικές βιβλιοθήκες υπήρχαν από παλιότερα. Ορισμένες από αυτές είχαν ιδιαίτερα ιστορικό χαρακτήρα, όπως η δημοτική βιβλιοθήκη Αθηνών, η δημοτική βιβλιοθήκη Πειραιά κ.ά. Όμως το ’80 για πρώτη φορά υπάρχει μία θέληση ίδρυσης βιβλιοθηκών σε αρκετές συνοικίες.. Το ουσιαστικό πρόβλημα των δημοτικών βιβλιοθηκών ήταν ότι αντίθετα με τις απαιτήσεις που υπήρχαν ποτέ δεν υπήρξε μία κρατική εξουσία που νομοθετικά να έχει μία συνολική άποψη για τις βιβλιοθήκες με ταυτόχρονη ουσιαστική ενίσχυση. Μία τέτοια άποψη θα έπρεπε:
α) Να θεσμοθετεί τις βιβλιοθήκες ως βαθμίδα εκπαίδευσης και γνώσης, ως εργαλείο διαρκούς μόρφωσης.
β) Να τους δίνει ένα κοινωνικό ρόλο. Αυτό πρακτικά σημαίνει λειτουργίες που να βγαίνουν έξω από το χώρο των βιβλιοθηκών. Να γίνονται δηλαδή ενεργά κύτταρα των τοπικών κοινοτήτων. Αυτό εκτός από υλικοτεχνική υποδομή απαιτούσε ένα άλλο χαρακτήρα στην εκπαίδευση των ανθρώπων που εργάζονταν σε αυτές καθώς και υπαλλήλους βιβλιοθηκών –ή συνεργασία με επαγγελματίες– που θα ήταν και άλλων ειδικοτήτων εκτός από βιβλιοθηκονόμοι, (παιδαγωγοί, ψυχολόγοι κ.λπ.) και οι οποίοι θα αναλάμβαναν την διοργάνωση άλλων δραστηριοτήτων.
γ) Να υπάρχει το συνολικό εκείνο διοικητικό, ελεγκτικό, δημοκρατικό, οικονομικό υπόβαθρο με συγκεκριμένο νόμο που να τους επιτρέπει να λειτουργήσουν έτσι.
Αντίθετα, κάτω από απαιτήσεις μίας λαϊκής πλειοψηφίας δόθηκε η δυνατότητα ίδρυσης βιβλιοθηκών νομότυπα στους δήμους και τίποτα παραπέρα. Έτσι φτάσαμε στο σημείο οι δημοτικές βιβλιοθήκες να γίνουν ζήτημα προσωπικής συμπεριφοράς και ενδιαφέροντος και αντικείμενο πολιτικών σκοπιμοτήτων. Είναι θαύμα το γεγονός ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες (εξάρτηση από τη βούληση της εκάστοτε δημοτικής αρχής, άμεση εξάρτηση από τον δημοτικό προϋπολογισμό και ανυπαρξία πόρων και κατευθύνσεων από την κεντρική διοίκηση κ.λπ.) υπάρχουν και κάποιες δημοτικές βιβλιοθήκες που λειτουργούν ουσιαστικά.
Παρ’ όλα αυτά για όλους αυτούς τους ιστορικούς παραδοσιακά λόγους όλες οι δημοτικές βιβλιοθήκες έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά όσον αφορά το θέμα λειτουργίας στην Ελλάδα:
α) Είναι δωρεάν.
β) Δεν είναι συνήθως ποιοτικές.
γ) Συνήθως δε δουλεύουν σε αυτές βιβλιοθηκονόμοι και ειδικευμένο προσωπικό.
δ) Έχουν χαλαρό δανειστικό σύστημα και έλεγχο. Ακριβώς γιατί ξεκίνησαν με αίτημα καθολικοποίησης της γνώσης.
ε) Έχουν περιπετειώδη πορεία, (παύσεις λειτουργίας, επαναλειτουργία κ.ο.κ.).
στ) Έχουν πρόσφατο χαρακτήρα στην πλειοψηφία τους. Συνήθως 20ετία.
Η βιβλιοθήκη του δήμου μας δε ξέφυγε από αυτόν τον κανόνα. Είναι νομικό πρόσωπο το οποίο έχει το μικρότερο προϋπολογισμό από τα νομικά πρόσωπα του δήμου. Επί της ουσίας μετά βίας φτάνει το ποσό για να καλύψει τα πάγια της έξοδα (ενοίκια, λογαριασμούς κ.λπ.). Έχει βασιστεί κυρίως σε δωρεές, έχει ανεπαρκή συλλογή (αξιόλογο κομμάτι στη συλλογή της είναι μόνο κάποια λογοτεχνικά βιβλία), λειτουργεί με εμπειρικούς τρόπους, δεν έχει σωστή οργάνωση και ειδικευμένο προσωπικό (μόνο για ένα μικρό διάστημα είχε δουλέψει βιβλιοθηκονόμος). Η σημερινή της κτιριακή τοποθεσία ( ) δίπλα από το δημαρχείο δεν εξυπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες μίας βιβλιοθήκης. Το ωράριο λειτουργίας ( ) δεν είναι βολικό για μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Ακόμη δεν έχει κανένα σύγχρονο αυτοματισμό ενώ η λογική της από την κτιριακή υποδομή ως τη λειτουργία της είναι πως «φτάνουν λίγα ράφια με βιβλία για να φτιάξουν μία βιβλιοθήκη».
Ωστόσο, αυτή η κατάσταση δεν εμπόδισε την προηγούμενη δημοτική αρχή να διαφημίζει τη βιβλιοθήκη σε περίοπτη θέση στα προεκλογικά της προγράμματα και να τη παρουσιάζει ως έργο. Η εικόνα αυτή συνεχίστηκε και με τη σημερινή δημοτική αρχή, η οποία άφησε τα πράγματα «ως έχουν» και δεν φαίνεται να προβληματίστηκε ποτέ για έναν άλλο ρόλο της δημοτικής βιβλιοθήκης.
Σήμερα ζούμε σε μία εποχή που η λογική της αγοροπωλησίας υπερισχύει. Αυτό καθορίζει και αλλάζει και το ρόλο παραδοσιακών θεσμών όπως η τοπική αυτοδιοίκηση, οι δημοτικές βιβλιοθήκες, η εκπαίδευση κ.λπ. Το κόστος μεταφέρεται για την οποιαδήποτε υπηρεσία στους δημότες. Παρ’ όλα αυτά πιστεύουμε ότι είναι δυνατόν να υπάρξει –και πρέπει να είναι και απαίτηση των δημοτών σε αντιδιαστολή με την επικρατούσα λογική– μία σύγχρονη υποδομή βιβλιοθήκης στο δήμο που θα εξυπηρετεί τη λαϊκή χρήση. Υπάρχουν εκτός άλλου σχετικά παραδείγματα σε άλλους δήμους (Αγία Παρασκευή κ.ά.).
Μία σύγχρονη δημοτική βιβλιοθήκη θα έπρεπε να αποτελεί ένα κέντρο πληροφόρησης για όλο τον δήμο. Η δράση της θα μπορούσε να στοχεύει σε:
α) Δωρεάν και δημόσια χρήση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης.
β) Λειτουργία ολοήμερη, 7 μέρες την εβδομάδα (με ταυτόχρονη τήρηση του 5νθήμερου για τους εργαζόμενους και τον απαιτούμενο σεβασμό στα εργασιακά τους δικαιώματα και στο ωράριο), ώστε να εξυπηρετούνται όλοι οι εργαζόμενοι δημότες.
γ) Συνεχή ανάπτυξη και ανανέωση της συλλογής με καθορισμένα κριτήρια και μεθόδους.
δ) Πληροφόρηση για την ιστορία και τα θέματα του δήμου.
ε) Γενική εγκυκλοπαιδική πληροφόρηση.
στ) Ψυχαγωγία (λογοτεχνία κ.λπ.) και δυνατότητα δανεισμού με εύχρηστο και λειτουργικό σύστημα.
ζ) Βοήθεια στους νέους του δήμου (μαθητές και φοιτητές) με βιβλιογραφία και πρόσβαση στο internet.
η) Συνδυασμένες δράσεις με σχολεία, παιδικούς σταθμούς ή και άλλα ιδρύματα ώστε να υπάρχει ένα πολιτιστικό έργο με διάφορες δραστηριότητες και εκδηλώσεις.
θ) Δημιουργία παιδικού τμήματος με στόχο την επαφή των παιδιών με τη λογοτεχνία και το βιβλίο αλλά και την παροχή μίας εξωσχολικής δημιουργικής αγωγής (με δραστηριότητες όπως το δημιουργικό παιχνίδι, η ομαδική αφήγηση κ.ά. από ειδικευμένο προσωπικό).
Ένα πρόγραμμα με μία τέτοιους στόχους με τη σειρά του θα απαιτούσε άλλες κτιριακές υποδομές, ειδικευμένο προσωπικό, μελέτη για τον πληθυσμό του δήμου, αυτοματοποιημένα συστήματα, σύνθεση ενός διοικητικού συμβουλίου για το νομικό πρόσωπο (που το προσωπικό να έχει τον πρώτο λόγο για την επιλογή υλικού) και κυρίως την πολιτική βούληση για την προσφορά ενός δημοκρατικού πολιτισμού.
Σήμερα ζούμε στην εποχή της έκρηξης της πληροφορίας και των γνώσεων. Ζούμε ταυτόχρονα σε μία εποχή που η κοινωνική ανισότητα διευρύνεται, που οι κοινωνικές διαφορές κάνουν όλο και πιο δύσκολο για έναν εργαζόμενο την επαφή του με τα επιτεύγματα του πολιτισμού. Το εργατικό εισόδημα έχει μειωθεί (το 1/3 των εργαζομένων στην Ελλάδα είναι κάτω από το όριο φτώχειας) ενώ το κόστος των βιβλίων έχει αυξηθεί. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι για κάποιες οικογένειες το βιβλίο είναι είδος πολυτέλειας. Κυριαρχεί η έλλειψη της ενημέρωσης, ο πλούτος της παραπληροφόρησης, η τηλεοπτική φτήνια. Κυριαρχεί ακόμη η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, η αγωνία για επιβίωση που συνήθως δεν αφήνει περιθώρια για άλλες αναζητήσεις. Η στενή εξειδίκευση των επιστημών, ο στείρος επαγγελματισμός κάνουν την γνώση όλο και λιγότερο προσβάσιμη. Είναι αίτημα αντίστασης για έναν εργαζόμενο σήμερα, αλλά και για έναν επί της ουσίας άνθρωπο να απαιτεί τη γνώση. Όσο οι συνθήκες ζωής σπρώχνουν μακριά από την ανάγνωση και όσο υπάρχει κοινωνικό πρόβλημα στην εξάπλωση της γνώσης και της χρήσης των πληροφοριών η ανάγκη συζήτησης για βιβλιοθήκες ή κέντρα πληροφόρησης που θα κάνουν εφικτή τη πρόσβαση στη γνώση θα συνεχίζει να υπάρχει και να επανέρχεται.
ΧΑΤΖΗΣΤΕΛΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
