Η ΕΜΠΡΗΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ Η ΦΕΤΙΝΗ...
Όσο πλησίαζε ο Αύγουστος ήταν κοινό μυστικό στον κόσμο των δασικών το ότι «φέτος θα καούμε». Από την αρχή της χρονιάς μετρήσαμε τριάντα περίπου Εγκυκλίους, Υπ. Αποφάσεις και Κ.Υ.Α, εφαρμοστικές του μνημονιακού δασικού νόμου 4280/14, του 4315/14, των παλιότερων 3208/03 και 3889/10, αλλά και των πρόσφατων 4389/16, ΠΔ 32/16, του πιο πρόσφατου μνημονιακού 4462/17 όπως και αυτού των δασικών χαρτών 4467/17. Συνεχείς, πρόχειρες, αποσπασματικές ρυθμίσεις, που πολλές φορές η μια καταργεί και αλλάζει την αμέσως προηγούμενή της. Στόχος όλων είναι η κατοχύρωση και μάλιστα με fast track διαδικασίες των ιδιωτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων σε βάρος των δημόσιων κοινωφελών. Νομικοί που ασχολούνται με τα δασικά μιλάνε για « αναμφίβολη αντισυνταγματικότητα μεγάλου μέρους των σύγχρονων νομοθετικών ρυθμίσεων», οι οποίες προβλέπουν:
· Δάση που εκχερσώθηκαν μέχρι και το 2007(!), μπορούν να αλλάζουν χρήση για γεωργική καλλιέργεια, όπου επιτρέπεται η ανέγερση οικίσκου, αποθηκών, ΔΕΗ, κλπ (βλέπε κατοπινές βίλλες στην Αττική και όχι μόνο) με καταβολή εξευτελιστικού χρηματικού ανταλλάγματος.
· Αυθαίρετη ανάκληση των πράξεων κήρυξης αναδασωτέων, που συχνά υποκρύπτει νομιμοποίηση καμένων και εκχερσωμένων εκτάσεων, που προφανώς αντιτίθεται στο άρθρο 117 του Συντάγματος.
· Αίρεση της απαγόρευσης νομιμοποίησης εκχερσώσεων σε δάση, που ανήκουν σε ιδιαίτερα προστατευόμενες περιοχές, εθνικούς δρυμούς, αισθητικά δάση, Νατούρα, μνημεία της φύσης, κλπ.
· Αποχαρακτηρισμό των τεχνητών δασικών φυτειών (στο Ελληνικό ήταν το κύριο επιχείρημα), ενώ ως τέτοιες μπορούν να χαρακτηριστούν το μεγαλύτερο μέρος των περιαστικών δασών στον Υμηττό, στην Πάρνηθα κλπ, που προήλθαν από τεχνητές αναδασώσεις.
· Χρήση απλής ένορκης βεβαίωσης ως απόδειξης κατοχής δασικής έκτασης.
· Εξαίρεση από τους δασικούς χάρτες των "οικιστικών πυκνώσεων" με αυθαίρετο τρόπο, κατά δήλωση των δήμων, που οδηγεί σε ελαττωματικούς αντισυνταγματικούς δασικούς χάρτες, αυτοί σε ημιτελές δασολόγιο, κι αυτό σε ημικτηματολόγιο, ή κτηματολόγιο κατά το δοκούν ή κατά τα συμφέροντα, κλπ, κλπ...
Ο καταιγισμός δασικών νομοθετημάτων των τελευταίων χρόνων, από τη μια αίρει ακόμα και την συνταγματική προστασία της δημόσιας δασικής περιουσίας, παραχωρώντας ξεκάθαρα δασική γη και δικαιώματα εκμετάλλευσης στο μεγάλο κεφάλαιο κι από την άλλη συνεχίζει το φαύλο κύκλο της από χρόνια ακολουθούμενης δασικής κρατικής πολιτικής που μέσα από ένα κυκεώνα εγκυκλίων, εξαιρέσεων και παραθύρων, χαϊδεύει στην πλάτη και μικρότερα συμφέροντα, προκαλώντας το κοινό περί δικαίου αίσθημα.
Γιατί λοιπόν, μεγάλα συμφέροντα να μην οπλίσουν το χέρι του εμπρηστή όταν ξέρουν ότι πλέον χωρίς δασική βλάστηση με γρήγορες διαδικασίες, θα αποχαρακτηριστεί η έκταση και θα κατασκευαστούν άμεσα ξενοδοχειακά συγκροτήματα, ΑΠΕ, μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι, ή και οι εγκαταστάσεις των μελλοντικών αγωγών; Γιατί μικρότερα συμφέροντα να μην οπλίσουν το χέρι του εμπρηστή, όταν βλέπουν ότι στη χειρότερη περίπτωση, σε δέκα χρόνια θα έχουν νομιμοποιηθεί οι αυθαίρετες κατασκευές τους σε εκχερσωμένα ή καμένα δάση; Έτσι, η ακολουθούμενη δασική πολιτική κυρίως μέσω της πρόσφατης νομοθεσίας αποτελεί μία σημαντικότατη αιτία της ιδιαίτερα μεγάλης φετινής καταστροφής.
Ταυτόχρονα, έχουμε ανεπαρκή πρόληψη, ελλιπή χρηματοδότηση κι οργάνωση προσωπικού και μέσων κυρίως των επίγειων δυνάμεων και έλλειψη ενιαίου φορέα δασοπροστασίας. Να προσθέσουμε και τη συνεχιζόμενη επί χρόνια ανικανότητα της διοίκησης να λύσει το απλό θέμα: η όποια χρηματοδότηση να δίνεται στην αρχή της χρονιάς, το χειμώνα ακόμα, κι όχι να φτάνει Σεπτέμβρης ή και Οκτώβρης για να συντηρούνται οι δασικοί δρόμοι, ή να γίνεται αποψίλωση κατά μήκος των δρόμων.
ΤΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
Και γενικότερες όμως αιτίες συντείνουν στη μεγέθυνση των καταστροφικών συνεπειών των πυρκαγιών, και όχι μόνο στην Ελλάδα.
- η κλιματική αλλαγή, με τα έντονα καιρικά φαινόμενα που δημιουργεί, παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας, αύξηση θερμοκρασίας, ισχυροί άνεμοι, ερημοποίηση, μείωση της βιοποικιλότητας, της σταθερότητας και ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων, κλπ, δημιουργεί συνθήκες που ευνοούν τις πυρκαγιές. Όσο αυτή επιδεινώνεται, τόσο θα αυξάνονται οι μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές. Τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης και πυρόσβεσης απλά θα μετριάζουν την καταστρεπτικότητα της κάθε πυρκαγιάς.
- Ο τρόπος επέκτασης των πόλεων, με άναρχη και αυθαίρετη κατάληψη γης μέσα σε υψηλά δάση, με αποτέλεσμα σπίτια αλλά και βιομηχανικές εγκαταστάσεις και χωματερές, κλπ, να βρίσκονται διάσπαρτα μέσα σε δασικές περιοχές, αυξάνει τις πιθανότητες τυχαίων πυρκαγιών, αλλά και τους εμπρησμούς, και μειώνει τις δυνατότητες αποτελεσματικού συντονισμού και αντιμετώπισης από τις δυνάμεις πυρόσβεσης (π.χ. ρίψεις νερού, ιδιωτικοί αδιέξοδοι δρόμοι, κ.α.). Επίσης το εκτεταμένο δίκτυο της ΔΕΗ ειδικά σε αυτές τις περιοχές, με τα γυμνά καλώδια και τον ελλιπή καθαρισμό του από χόρτα και κλαδιά, οδηγεί συχνά σε πυρκαγιές.
Όσο για τη χρηματοδότηση, που σταθερά μειώνεται κάθε χρόνο, το θέμα είναι και ο στρεβλός προσανατολισμός της κυρίως προς την δασοπυρόσβεση-καταστολή (και ειδικά στα εναέρια μέσα σε σχέση με τα επίγεια) και όχι στην πρόληψη και την πυρανίχνευση-άμεση επέμβαση. Εκεί κυρίως όπου εξυπηρετούνται οικονομικά και πολιτικά (γενικά και τοπικά) μεγάλα ή μικρότερα συμφέροντα. Σήμερα, ενοικιάζεται από ιδιωτικές εταιρείες μεγάλο μέρος των εναέριων μέσων, καθώς και όλα τα βυτιοφόρα, οχήματα και μηχανήματα έργου, στα πλαίσια της πολιτικής προστασίας για ένα χρόνο, είτε χρησιμοποιηθούν είτε όχι. Και εδώ μιλάμε για αρκετά μεγάλα κονδύλια κι ένα κύκλωμα με ημετέρους προμηθευτές και διαπλοκή τόσο στο υπουργείο αλλά και στην περιφέρεια και στους δήμους. Ο δυσανάλογος προσανατολισμός στα εναέρια μέσα όλα τα προηγούμενα χρόνια δεν είναι τυχαίος. Μη ξεχνάμε το σκάνδαλο με τις μίζες για τα ελικόπτερα (ο Σμπώκος, τότε Γεν. Γραμματέας Δασών είναι ισόβια στον Κορυδαλλό).
Επίσης, κυριαρχεί ο λάθος προσανατολισμός με προτεραιότητα στη διαφύλαξη της ιδιωτικής περιουσίας έναντι της δημόσιας, λογική που σχεδιάζουν να περάσουν και στην αναθεώρηση του Συντάγματος (όπου μέχρι σήμερα προβλέπεται το αντίθετο). Επιλέγουν πυροσβεστικά μέσα επίγεια και εναέρια για να διαφυλαχθεί άμεσα η «περιουσία» του «κάθε πολίτη» (βλέπε των ιδιοκτητών βιλών μέσα στα δάση στην βόρεια-ανατολική Αττική). Έτσι, δεν δίνεται σημασία και χρηματοδότηση στην πρόληψη που αφορά όλη τη δημόσια δασική περιουσία, αλλά στην στοχευμένη πυρόσβεση που αφορά ευθέως την ιδιωτική. Και έτσι βρίσκουν νόημα και οι ιδέες περί ιδιωτικοποίησης και ανταποδοτικότητας των υπηρεσιών πυρόσβεσης.
Η φιλοσοφία που επικρατεί επίσημα τα τελευταία χρόνια στην αμερικάνικη δασική υπηρεσία και την οποία μάλλον άρχισαν να αντιγράφουν οι δικοί μας, είναι «άστα να καούν» -τα δάση. Και πρακτικά αυτό γίνεται, γιατί όταν μια φωτιά δεν αντιμετωπίζεται τα πρώτα 10 λεπτά και γίνεται ανεξέλεγκτη, δεν ελέγχεται και όλα τα αεροπλάνα της Ευρώπης να φέρεις, απλά σβήνει ουσιαστικά όταν έχει κάψει όλη την ύλη που έχει να κάψει. Γι αυτό λέγεται ανεξέλεγκτη. Ότι και να σβήσεις τη μέρα, την νύχτα δεν έχεις εναέρια μέσα, αν δεν έχεις και επίγεια και έχεις άνεμο, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα.
Αποτέλεσμα του παραπάνω προσανατολισμού και στην χρηματοδότηση και στην φιλοσοφία και στην πράξη, είναι να αφήνονται να καίγονται μεγάλες δασικές εκτάσεις και να επικεντρώνονται και να ανησυχούν μόνο για εκεί που υπάρχουν σπίτια και κυρίως βίλλες ή τουριστικά συμφέροντα που θα πληγούν. Είναι χαρακτηριστικές οι εκφράσεις δημοσιογράφων αλλά και δημάρχων (Ζάκυνθος, Κύθηρα, κ.α.): «Η φωτιά είναι ανεξέλεγκτη, αλλά καίει τα δάση μακριά από την πόλη, και το ευχάριστο είναι ότι η καθημερινή τουριστική ζωή συνεχίζεται κανονικά, τα ξενοδοχεία είναι πλήρη, ο κόσμος δεν έχει φοβηθεί, είναι στις παραλίες, μην ανησυχείτε δεν τρέχει τίποτα, δεν κινδυνεύουν βίλλες και ξενοδοχεία», την ώρα που η φωτιά ανεξέλεγκτη καίει τα δάση. Ή όπως στο Βύρωνα που έλεγαν ότι καίγονται εκτάσεις με φρυγανώδη χαμηλή βλάστηση, εννοώντας άχρηστες, ενώ κάηκαν 80 στρ. αναδασωμένης σε μεγάλο μέρος κι αρκετές φορές έκτασης.
ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Η ΠΡΟΤΑΣΗ που υπάρχει από παλιά από τους φορείς του δασικού κόσμου, που είχαν υιοθετήσει τα αριστερά, και όχι μόνο, κόμματα και που δεν έγινε ποτέ πράξη, είναι: Ενιαίος Φορέας Δασοπροστασίας, με μόνιμο προσωπικό όλη τη διάρκεια της χρονιάς, που θα έχει την ευθύνη για όλες τις πλευρές της πυροπροστασίας, πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης. Μια αποτελεσματική πολιτική πυροπροστασίας των δασικών οικοσυστημάτων ( ανεξάρτητα από τις αιτίες που προκαλούν τις φωτιές), θα έπρεπε να προβλέπει τα εξής:
-1. ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, στην οποία εντάσσονται κυρίως μέτρα ΠΡΟΛΗΨΗΣ: Διαχείριση των δασών, δηλαδή εργασίες καθαρισμού- κλαδεύσεων των ξερών και κατώτερων κλάδων, υλοτόμησης των ξερών και άρρωστων δέντρων, εργασίες αραίωσης των νεοφυτειών που προήλθαν από αναδασώσεις ή από φυσική αναγέννηση κατόπιν πυρκαγιών (οι γνωστές πυκνές βούρτσες), εργασίες αφαίρεσης του υπορόφου δίπλα σε δρόμους ή σε οικιστικές περιοχές, αλλά και αποψίλωσης των χόρτων, εμπλουτισμό της φύτευσης με μη πυρόφιλα είδη, κλπ. Δηλαδή μέτρα με στόχο την ελάττωση της καύσιμης ύλης κυρίως της ξερής, την επιβράδυνση μετάδοσης της φωτιάς, την αποτροπή μετατροπής μιας έρπουσας φωτιάς σε επικόρυφη, την διευκόλυνση πρόσβασης των πυροσβεστών, κλπ.
Συντήρηση του δασικού οδικού δικτύου και των αντιπυρικών ζωνών, με στόχο επίσης τη γρήγορη πρόσβαση
Δίκτυο κατάλληλων δεξαμενών νερού
-2. ΠΥΡΑΝΙΧΝΕΥΣΗ, στην οποία εντάσσονται: Δίκτυο διάσπαρτων πυροφυλακίων-παρατηρητηρίων, στελεχωμένα με κατάλληλο προσωπικό που θα επιτηρεί , θα ανιχνεύει και θα επεμβαίνει στο πρώτο δεκάλεπτο κάθε πυρκαγιάς, και που φυσικά θα είναι εξοπλισμένο με μικρά ελαφρού τύπου πυροσβεστικά οχήματα κατάλληλα να ελιχθούν και να φθάσουν αμέσως στον τόπο της φωτιάς.
-3. ΔΑΣΟΠΥΡΟΣΒΕΣΗ, που περιλαμβάνει το σύνολο των μέτρων που παίρνονται, το προσωπικό και τα μέσα για την πλήρη κατάσβεση μιας πυρκαγιάς που έχει πάρει πλέον διαστάσεις (συντονισμός όλων των φορέων, ανθρώπινο δυναμικό, επίγεια και εναέρια μέσα).
Όμως, από τις τρείς παραπάνω πλευρές καμιά δεν λειτουργεί σύμφωνα με τις ανάγκες
H πρώτη (πυροπροστασία-πρόληψη), είναι αυτή που έχει απομείνει πλήρως υποβαθμισμένη στην Δασική Υπηρεσία –Δασαρχεία, όπου όμως η χρηματοδότηση είναι μηδαμινή και η αποστελέχωσή της από προσωπικό επίσης, αλλά και ο προσανατολισμός της τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως σε ιδιοκτησιακά προβλήματα, κλπ.
Η δεύτερη πλευρά (πυρανίχνευση, αλλά και άμεση επέμβαση) είναι αυτή που έχει αφεθεί στους εθελοντές, χωρίς όμως κατάλληλα μέσα κι εξοπλισμό ούτε ατομικό ούτε σε οχήματα κλπ, χωρίς γνώσεις, και κυρίως χωρίς ασφαλείς όρους εργασίας- (δεν είναι καν εργασία, δεν έχουν ασφάλιση). Εθελοντικές ομάδες δημιουργούνται σε όλο και περισσότερους δήμους. Εργαζόμενοι στην πυροσβεστική υπηρεσία καταγγέλλουν στοχευμένη απαξίωση των δημόσιων δομών και προθέσεις ιδιωτικοποίησης της πυρόσβεσης, στα πλαίσια των δήμων, μακροπρόθεσμα με ανταποδοτικά τέλη.
Η τρίτη πλευρά (της δασοπυρόσβεσης-καταστολής) είναι αυτή που από το 1998 ανατέθηκε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία, αλλά χωρίς να της μεταφερθεί η τεχνογνωσία της δασικής υπηρεσίας και των δασικών υπαλλήλων. Δηλαδή πέταξαν τότε στο καλάθι των αχρήστων όλο αυτό τον κόσμο που είχε την εμπειρία της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών, τη γνώση του δασικού περιβάλλοντος, των δρόμων , συνολικά του ιδιαίτερου χαρακτήρα των δασικών πυρκαγιών.
Έτσι τα πρώτα χρόνια, τα πυροσβεστικά οχήματα, αντί να είναι διάσπαρτα σε ετοιμότητα πάνω στα βουνά, έχαναν ώρα για να φτάσουν από τις βάσεις τους μέσα στις πόλεις στον τόπο της φωτιάς και μάλιστα σε δρόμους και γεωγραφία της περιοχής που δεν γνώριζαν. Συνέπειες η αύξηση της καμένης επιφάνειας ανά πυρκαγιά συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και περισσότερα ατυχήματα πυροσβεστών, αφού οι ίδιοι άνθρωποι με εξαντλητικά ωράρια και πολλαπλάσια δουλειά καλούνται ταυτόχρονα σε αστικές και δασικές πυρκαγιές.
Εν κατακλείδι για να προστατευθούν τα δάση χρειάζεται μια συνολικά άλλη πολιτική με κέντρο τον άνθρωπο και το περιβάλλον και όχι τα οικονομικά συμφέροντα. Μια πολιτική που απαιτεί σύγκρουση με το καπιταλιστικό σύστημα, που εκμεταλλεύεται ανθρώπους και φύση, προκαλώντας τεράστιες και σε πολλά πεδία ανεπανόρθωτες καταστροφές στο περιβάλλον όπως συνέβη με τις πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού και όχι μόνο.
Εύη Λίτσα, δασολόγος
