Από τα προσφυγικά στην αντιπαροχή και μετά στην επίθεση στο δικαίωμα στέγασης

Από τα προσφυγικά στην αντιπαροχή και μετά στην επίθεση στο δικαίωμα στέγασης - Μαρία Μπικάκη (μέλος της Αριστερής Παρέμβασης Πολιτών Βύρωνα)  

Τοποθέτηση στην διημερίδα που διοργάνωσε η περιφερειακή κίνηση "Αντικαπιταλιστική Ανατροπή στην Αττική", στις 19 & 20/4/2019 με θέμα: «Τα αστικά σχέδια για το χώρο στην Αττική και οι επιπτώσεις στη ζωή μας». Ενότητα: « Στέγη, Airbnb και αστικές αναπλάσεις: τι μέλλον μας επιφυλάσσουν;» 

Φίλοι και φίλες, συναγωνιστές και συναγωνίστριες: Ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή για το πως εξελίχτηκε η στέγαση για τα λαϊκά νοικοκυριά και συνδέθηκε με τη γιγάντωση στην Αθήνα στην περίπτωση του Βύρωνα, μιας και στις συνθήκες διαβίωσης αποτυπώνεται και η κατάσταση της εργατικής τάξης. Κάνουμε τη σημερινή συζήτηση στο φόντο της επίθεσης της κυβέρνησης, της Ε.Ε. και των τραπεζών που αμφισβητεί το δικαίωμα στη στέγαση με τους προγραμματισμένους πλειστηριασμούς σε βάρος των λαϊκών νοικοκυριών και είμαστε μπροστά σε δραματικές εξελίξεις. 
 

Στην εξέλιξη της στέγασης και της διαμόρφωσης της περιοχής του δήμου μας αποτυπώνεται η ιστορία και η πορεία της καπιταλιστικής ανάπτυξης στη χώρα μας, τα ταξικά συμφέροντα και οι αντιθέσεις, όπως και στις περισσότερες παλιές γειτονιές.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922 (αποτέλεσμα του μεγαλοϊδεατισμού της αστικής τάξης της χώρας μας), σε μια αδόμητη περιοχή στις υπώρειες του Υμηττού δίπλα στο Παγκράτι, εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι πρόσφυγες, αρχικά σε σκηνές, μετά σε ξύλινα παραπήγματα και στη συνέχεια σε σπίτια. Είναι η περιοχή που αρχικά λεγόταν Κοπανάς λόγω των γειτονικών λατομείων και στη συνέχεια Βύρωνας. Από το 1924-1930 κτίστηκαν στο Βύρωνα 1.764 κατοικίες.

Την κατασκευή των προσφυγικών ανέλαβε η Επιτροπή Αποκατάσταση Προσφύγων (ΕΑΠ), με πρόεδρο τον Χένρι Μοργκεντάου. ΄Ηταν το πρώτο της έργο και στη συνέχεια άλλοι τρεις μεγάλοι οικισμοί, ένας δίπλα σ’ έναν παραπόταμο του Κηφισού, στους Ποδαράδες, που ονομάστηκε Νέα Ιωνία, ο δεύτερος στην Καισαριανή και ο τρίτος, στην Κοκκινιά. Κριτήριο της επιλογής χωροθέτησης, ήταν η ύπαρξη πόσιμου νερού και η εγγύτητα στα όρια της πόλης.

Στο σχέδιο, οι πλατείες ήταν ελάχιστες και οι δρόμοι όπως και στις περισσότερες γειτονιές της Αθήνας, στενοί. Τα ισόγεια προσφυγικά σπίτια είχαν μια αυλίτσα μπροστά, από την οποία έμπαινες σε μια καμαρούλα, στη συνέχεια μια δεύτερη και πίσω-πίσω ένας χώρος για μαγείρεμα, που έβγαινε σε ένα κοινόχρηστο στενό διάδρομο. Σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο υπήρχε ένας χώρος για κοινόχρηστες τουαλέτες και ένα πλυσταριό, ενώ πολύ αργότερα έφτιαξε το κάθε σπίτι τη δική του τουαλέτα. 

Βύρωνας, πανοραμική Ανάληψης - 1924

Σε αυτά τα μικρά σπιτάκια στριμώχτηκαν νοικοκυριά που τροφοδότησαν με εργατικά χέρια τα εργοστάσια που κτίστηκαν στη γύρω περιοχή, όπως το καλυκοποιείο του Μαλτσινιώτη, η μετέπειτα ΠΥΡΚΑΛ. Μέσα στην καθημερινότητα, οι κάτοικοι δέθηκαν, δημιουργήθηκαν σχέσεις αλληλεγγύης, στήνονταν γλέντια, γιορτές. Εξελισσόταν το τραγούδι και οι μουσικές που έφεραν από τη Μ. Ασία. Στις γειτονιές αυτού του τύπου με τους χωματόδρομους και τις αυλίτσες, δένονταν οι ανθρώπινες σχέσεις.

Σε αυτό το συνοικισμό από εργάτες πρόσφυγες άρχισε να απλώνεται η ριζοσπαστικοποίηση και οι κομμουνιστικές ιδέες. Αποτέλεσμα λίγο μετά, κατά την διάρκεια της φασιστικής κατοχής, την πείνα και το κρύο (που για να αντιμετωπίσουν οι κάτοικοι πήγαιναν στον Υμηττό για ξύλα και χόρτα), η προσφυγική γειτονιά έγινε κάστρο αντίστασης στο φασισμό και ορμητήριο κοινωνικών απελευθερωτικών αγώνων που αντιμετωπίστηκαν με μπλόκα, εκτελέσεις, εγκλεισμό στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Μετά την απελευθέρωση, οι προσφυγικές γειτονιές δέχτηκαν και άλλα κύματα εσωτερικής μετανάστευσης από τη φτώχεια και το κυνηγητό των αγωνιστών στην επαρχία. Αυτό δημιούργησε από τη μια προσφορά εργατικών χεριών για την ανάπτυξη του κεφαλαίου με τη δημιουργία μεγάλων εργοστασίων και από την άλλη συνθήκες αυξημένης ζήτησης στέγασης που το μικρό και μεγάλο κεφάλαιο άμεσα εκμεταλλεύτηκε.

Άρχισε να εξαπλώνεται η αυθαίρετη δόμηση, αλλά και η ένταξη περιοχών στο σχέδιο πόλης. Ο Βύρωνας άρχισε να επεκτείνεται στο βουνό ακόμα και στο δάσος του Καρέα, το ίδιο το κράτος έχτισε ακόμα και εκεί νέες προσφυγικές κατοικίες για τους Αρμένιους. Ειδικά την περίοδο της χούντας με την αύξηση του συντελεστή δόμησης (προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη εκμετάλλευση του δομημένου χώρου), ξεκίνησε να εκτυλίσσεται το φαινόμενο της αντιπαροχής. 

Καρέας, 28ης Οκτωβρίου - 1964

Το φαινόμενο εξαπλώθηκε μετά τη χούντα και συνάντησε την ανοχή από την τότε αριστερά, που δεν είχε διαμορφώσει κριτήρια για την προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης, αλλά και γιατί ανταποκρινόταν στις άμεσες ανάγκες της φτωχολογιάς των συνοικιών για βελτίωση της στέγασης από τα παλιά, μικρά προσφυγικά σε νέα πιο ευρύχωρα διαμερίσματα.

Πρωτοστάτες ήταν εργολάβοι της αριστεράς, αλλά και δήμαρχοι που πίεζαν για αύξηση του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους, προσβλέποντας μέσα από την αύξηση των κερδών των εργολάβων, να υπάρξει και μεγαλύτερο μερίδιο των μικροοικοπεδούχων στην αντιπαροχή. Γιατί αλλιώς ακόμα και για το 2άρι ζητούσαν επιπλέον χρήματα από τους ιδιοκτήτες των προσφυγικών. Η πίεση έπιασε, πανύψηλες πολυκατοικίες ξεφύτρωσαν σε όλο το Βύρωνα και τότε στην κυριολεξία οι δρόμοι μετατράπηκαν σε μικρά κι ανήλιαγα στενά. Το ποσοστό ιδιοκατοίκησης αυτή την περίοδο, αρχίζει και ανεβαίνει.

Και φτάνουμε στη νεότερη εποχή, όπου μαζί με το υποτυπώδες έστω κράτος πρόνοιας, στήνεται ένας ιδιόμορφος τραπεζικός κεϋνσιανισμός. Μπορεί να μην σου έφτανε το μεροκάματο και ο μισθός για να μαζέψεις οικονομίες για να αγοράσεις ένα σπίτι, αλλά μπορούσες να πάρεις ένα φτηνό δάνειο που η δόση του θα σου κόστιζε όσο ένα ενοίκιο. Παράλληλα, η προβολή προτύπων για γκλάμουρ διαβίωση έσπρωξε ένα κομμάτι κόσμου σε δανεισμό για μεγαλύτερες και σύγχρονες κατοικίες, ακόμα και με τοκογλυφικά επιτόκια.

Όλα αυτά τα νέα ιδιόκτητα σπίτια ήταν ταυτόχρονα υποθηκευμένα στις τράπεζες. Αυξήθηκε η οικοδομική δραστηριότητα, το κατασκευαστικό κεφάλαιο πολλαπλασιάστηκε (και για τα σύνοδα έργα, δρόμοι, πλατείες), το λεκανοπέδιο επεκτάθηκε. Δημιουργήθηκε ένα μεγάλο οικιστικό απόθεμα για να εξασφαλίσει κέρδη στο κατασκευαστικό κεφάλαιο και από μελλοντική εκμετάλλευση. Αλλά, ακόμα και οι παλιές κατοικίες που τις εγκατέλειπαν όσοι μετακόμιζαν σε καλύτερες, καλύφθηκαν από τα νέα κύματα των μεταναστών από τις χώρες του ανύπαρκτου σοσιαλισμού.

Ήρθε η οικονομική κρίση και ανέτρεψε τις βεβαιότητες. Ανεργία, απληρωσιά, μείωση μισθών και συντάξεων, έκτακτο χαράτσι για τις ιδιόκτητες κατοικίες που μονιμοποιήθηκε (ΕΕΤΗΔΕ, ΕΕΤΑ, ΕΝΦΙΑ). Η ιδιοκτησία στέγης για την εργατική τάξη ειδικά όταν ήταν υποθηκευμένη σε τράπεζες, έγινε δυσβάσταχτη. Για την αντίσταση στα χαράτσια, στήθηκαν κινηματικές συλλογικότητες.

Χαρακτηριστικά στο Βύρωνα, 700 νοικοκυριά αρνούνταν να πληρώνουν το χαράτσι της ΔΕΗ και πλήρωναν μόνο το ρεύμα. Οι μετανάστες έφυγαν, άδειασαν τα σπίτια. Παντού ενοικιαστήρια. Πτώση των τιμών. Άρχισαν να δρομολογούνται κατασχέσεις, πλειστηριασμοί, ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί. Δημιουργήθηκαν με διευκόλυνση από την Τράπεζα Ελλάδος εταιρείες για funds που καραδοκούν για τη λεηλασία των υποθηκευμένων κατοικιών.

Το ποσοστό ιδιοκατοίκησης από το 84,6% το 2006 άρχισε να πέφτει, με στόχο μέσα από την επιχείρηση αρπαγής της λαϊκής κατοικίας, να επιτευχθεί ο ομολογημένος στόχος της Ε.Ε. για την πτώση του, ώστε να προσεγγίσει τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Μικρή ανάσα έδωσαν σε κάποιους μικροϊδιοκτήτες, τα προγράμματα στέγασης προσφύγων μέσω της Ύπατης Αρμοστείας και των δήμων που επέτρεψαν κενά διαμερίσματα ακόμα και τρώγλες να δώσουν ένα εισόδημα.

Η οικονομική δυσπραγία έστρεψε επίσης, ένα κομμάτι ιδιοκτητών που είχαν σπίτια σε τουριστικές περιοχές στην αναζήτηση πόρων μέσω της διάθεσης των σπιτιών τους σε τουρίστες. Άλλοι ακόμα και βγαίνοντας κάποιες μέρες από τα σπίτια τους, άλλοι διαθέτοντας κενά διαμερίσματα, άλλοι προσβλέποντας σε εξασφάλιση μεγαλύτερου ενοικίου από αυτό που θα έπαιρναν με τη μακρόχρονη μίσθωση, κάνοντας ακόμα και τον καθαριστή. Ενώ, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις απόλυτης αισχροκέρδειας και εξώσεων, προκειμένου να διατεθούν τα σπίτια σε πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης.

Την ίδια ώρα, μεγάλες μεσιτικές εταιρείες, εταιρείες real estate και εταιρείες με έδρα σε χώρες της Ε.Ε., την Κίνα, τις ΗΠΑ κ.α. που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό, κάνουν έφοδο για αγορά κτιρίων με σκοπό τη δημιουργία μικρών ή μεγάλων καταλυμάτων για τουριστική εκμετάλλευση. Σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκε έλλειψη προσφερόμενων κατοικιών για ενοικίαση με συνέπειες, τη δυσκολία εύρεσης στέγης για μόνιμους κατοίκους ή φοιτητές και την αύξηση των ενοικίων. 

Αυτό ζούμε και αυτή την περίοδο στο Βύρωνα και στο Παγκράτι όπου, ενώ πριν 3 χρόνια έβλεπες σε κάθε είσοδο πολυκατοικίας 2-3 ενοικιαστήρια, τώρα μπορεί να ψάχνει κάποιος και χρόνο ολόκληρο να βρει διαμέρισμα για να νοικιάσει και να μη βρίσκει τίποτα. 

Προφανώς δεν είναι εχθρός μας ούτε ο άνθρωπος που δίνει το σπίτι του για λίγες μέρες, ούτε ο τουρίστας που διαλέγει ένα τέτοιο κατάλυμα στο ταξίδι του.

Πίσω από όλα βλέπουμε ότι βρίσκεται η απληστία του κεφαλαίου, η στροφή στην εκμετάλλευση της γης και των ακινήτων ώστε να ξεπεράσουν την κρίση, ο καπιταλιστικός ανορθολογικός τρόπος ανάπτυξης και οι αναδιαρθρώσεις στην πόλη, στο χώρο και το περιβάλλον που είναι σε εξέλιξη. Για τη συγκέντρωση του πλούτου σε ακόμα λιγότερους (ακόμα και αν αφορά το πέρασμα της ιδιοκτησίας κατοικιών των λαϊκών στρωμάτων στο κεφάλαιο) και για την ανάπτυξη ενός παραπάνω πεδίου, στην κερδοσκοπία του κεφαλαίου.

Τις συνέπειες πληρώνει πάλι η εργατική τάξη και τα φτωχά στρώματα. Θα βιώσουμε ακόμα χειρότερες καταστάσεις με εξώσεις μετά τους πλειστηριασμούς που έχουν προγραμματίσει οι τράπεζες και αύξηση του αριθμού των άστεγων. Στη συζήτηση που κάναμε για τη νέα εκλογική διακήρυξη της Αριστερής Παρέμβασης σταθήκαμε ιδιαίτερα στις θέσεις μας για το θέμα της στέγασης και καταλήξαμε για τους στόχους πάλης μας, στα παρακάτω:

ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΣΤΕΓΑΣΗ: Όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα σε αξιοπρεπή στέγαση. Κανένα σπίτι χωρίς ρεύμα, νερό, θέρμανση, τηλέφωνο είναι κοινωνικά αγαθά. Μειώσεις και όχι στις αυξήσεις των τιμολογίων των εταιρειών ηλεκτρικού ρεύματος, ύδρευσης, επικοινωνίας. Δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και λειτουργία τους με βάση τις λαϊκές ανάγκες. 

Επιδότηση του ενοικίου για όλους τους άνεργους και τους φτωχούς που δεν έχουν ιδιόκτητη κατοικία. Έλεγχοι και περιορισμοί στις αυξήσεις των ενοικίων. Πρόγραμμα λαϊκής στέγασης για όλα τα νοικοκυριά. Όχι στην εμπορευματοποίηση και την επέλαση του κεφαλαίου στην τουριστική εκμετάλλευση των κατοικιών που επιφέρει τεχνητή έλλειψη κατοικιών και αυξήσεις στα ενοίκια. Αξιοποίηση των χιλιάδων άδειων ακινήτων για τη στέγαση των λαϊκών στρωμάτων και επαναλειτουργία προγραμμάτων παροχής εργατικής κατοικίας. Κανένας άστεγος συνάνθρωπος μας. 

Να σταματήσουν τα χαράτσια στις κατοικίες. Κανένα λαϊκό σπίτι στα χέρια κράτους, τραπεζών. Όχι σε κατασχέσεις, πλειστηριασμούς και εξώσεις των λαϊκών στρωμάτων, όσων έχουν χάσει τη δουλειά τους ή είναι απλήρωτοι. Αξιοποίηση από το δήμο όσων κτιρίων δεν έχουν ιδιοκτήτη. Κούρεμα των δανείων των λαϊκών νοικοκυριών και απαλλαγή τους από το δάνειο όταν έχει εξοφληθεί ήδη το κεφάλαιο. Διαγραφή χρεών προς το Δημόσιο και το δήμο των μακροχρόνια ανέργων, χαμηλοσυνταξιούχων και φτωχοποιημένων στρωμάτων.

Και μια προσωπική γνώμη: Οι κινήσεις περιφέρειας και δήμων χρειάζεται στον προσανατολισμό τους το επόμενο διάστημα, να θέσουν ως προτεραιότητα την ανάπτυξη κινήματος και τη στήριξη συλλογικοτήτων για την υπεράσπιση του δικαιώματος στη στέγαση. Για να μη γίνει καμιά έξωση. Για να στηριχτεί ο Συντονισμός Συλλογικοτήτων Αττικής, γιατί τα κοινά προβλήματα χρειάζονται και κοινές δράσεις.